1980'lerde ortaya çıkmış bir finansal değişim işlemi olan swap, sahip olduğu avantajlar sayesinde bugünün popüler finansal işlemleri arasındadır. Faiz riskinden korunmak, kaynak maliyetlerini düşürmek veya getiri elde etmek amacıyla kullanılabilen swap ile alakalı detayları yazımızda inceledik.
Swap Nedir?
Türkçede "takas" anlamına gelen swap'ın ne olduğu, finansal piyasalarda nasıl bir konumda bulunduğu, tarihçesi ve işlemin avantajlarıyla dezavantajları ayrı ayrı ele alınmalıdır.
Swap'ın Tanımı ve Kapsamı
Türkçe karşılığı "takas" olan swap, iki tarafın belirli bir süre için farklı para birimlerini değiştirdiği bir finansal işlemdir. Para birimlerinin yanı sıra bir borç, varlık veya faiz oranı üzerinden de swap işlemi yapılabilir. Swap, Türkiye'de genellikle para swapı olarak kullanılmaktadır.
Bir takas sözleşmesi olan swap, belirli riskleri yönetmek veya faiz maliyetlerini dengelemek isteyen bireyler, şirketler ya da devletler tarafından tercih edilebilir. Bu işlemler, esnek yapıları sayesinde finansal stratejilerin etkin şekilde uygulanabilmesine olanak tanır.
Swap'ın Finansal Piyasalardaki Yeri
Swap işlemlerinin yaygınlaşmasındaki en temel nedenlerden biri, bu işlemlerin özel ve esnek olması sayesinde belirli türdeki riskleri ortadan kaldırması ve operasyonel faaliyetleri yönetmeyi kolaylaştırmasıdır.
Swap İşlemlerinin Tarihçesi
Uluslararası Swap İşlemleri Birliği'ne göre 1980'li yıllarda ortaya çıkan bir piyasadır. Ancak son derece hızlı bir şekilde büyümüştür. 1984 yılında 75 milyar dolarken 1988'e gelindiğinde 500 milyar dolara ulaşmıştır. İşlemlerdeki artış trendi hâlâ devam etmektedir.
Swap İşlemlerinin Avantajları ve Riskleri
Swap işlemlerinin en temel avantajları şunlardır:
• Yeni pazarlara erişim sağlar. Şirketler, daha önce ulaşamadıkları pazarlara ulaşmak için swap anlaşmaları yapabilir. Örneğin bir ABD şirketi daha cazip bir dolar-pound döviz kuruna ulaşmak için İngiliz şirketiyle döviz takasında bulunabilir.
• Swap kullanımı yatırımlarda piyasa hareketlerinin getirdiği risklere karşı koruma da sağlar. Örneğin faiz oranı swaplarıyla faiz dalgalanmalarından korunmak mümkündür. Benzer şekilde döviz swapları, döviz dalgalanmalarına karşı koruma sağlar.
Dezavantajlı olarak nitelendirilebilecek durumlarsa şunlardır:
• Resmî ve organize bir swap piyasası bulunmamaktadır ve sözleşmelerin belir bir standardı yoktur.
• Karmaşıklık önemli bir dezavantaj oluşturabilir. Karşılıklı yükümlülükler içerdiğinden sözleşmenin her bir maddesinin iyi analiz edilmesi gerekir. Bu nedenle çok fazla bilgi ve deneyim gerektirir.
• Kredi, faiz ve kur riskinin tamamen ortadan kalkması mümkün değildir. Piyasa koşullarının değişmesi sözleşmenin değerini etkileyebilir.
Swap Oranı Nedir?
Swap oranı, faiz swap'larında sabit ödemelerin hesaplanması için kullanılan özel bir faiz türüdür. Bir faiz swap'ı için iki tür faiz oranı gereklidir:
• Sabit faiz oranı,
• Değişken faiz oranı.
Sabit oran bir tarafın ödemeyi önceden kabul ettiği, taraflarca belirlenmiş orandır. Değişken oransa bir referans oranına dayanır. Örneğin devlet tahvili getirisinin baz alınması bu referans oranına örnek gösterilebilir.
Eğer Forex piyasalarında yüksek faizli bir ürünü alır ve düşük faizli bir ürünü elinizden çıkarırsanız veya bunun tam tersini gerçekleştirirseniz Forex swap olarak nitelenen bir swap işlemi gerçekleştirmiş olursunuz.
Swap Oranı Nasıl Hesaplanır?
Ödeme tarihlerinde taraflar, kararlaştırılan oranlara ve nominal değerlere göre hesaplama yapar. Sabit faiz ödeyen taraf sabit faiz tutarında ödeme yaparken değişken faiz ödeyen tarafsa referans oranına göre değişken faiz tutarını öder.
Sabit faiz ödemesi şöyle hesaplanır:
• Sabit Faiz Ödemesi = (Sabit Oran x Nominal Tutar) / Ödeme Sıklığı
Değişken faiz ödemesiyse şöyle hesaplanır:
• Değişken Faiz Ödemesi = (Değişken Faiz Oranı x Nominal Tutar) / Ödeme Sıklığı
Örneğin A şirketi ile B şirketi arasında yapılan bir swap sözleşmesini ele alalım. Şartlar şu şekilde belirlenmiş olsun:
• Nominal Tutar: 10 milyon dolar
• Takas Süresi: 4 yıl
• Sabit Faiz Oranı: %4,5
• Değişken Faiz Oranı: 6 aylık TLREF
Sabit faiz ödeyen A şirketi nominal tutar üzerinden %4, değişken faiz ödeyen B şirketiyse 6 aylık TLREF değişken faiz oranı ödemeyi kabul ediyor.
Swap başlangıç tarihinde TLREF oranı %4 ve vade 6 ay. Her ödeme tarihinde yani 6 ayda bir aşağıdaki gibi bir nakit akışı gerçekleşir.
• A şirketi, B şirketine sabit faizle ödeme yapar: (0.045 x 10.000.000) / 2 = 225.000 dolar
• B şirketi, A şirketine değişken faizle ödeme yapar: (0.04 x 10.000.000) / 2 = 200.000 dolar
Bu sözleşmeye göre eğer TLREF oranları ilerleyen dönemlerde değişirse B şirketinin ödemesi de buna bağlı olarak değişecektir.
Swap Oranını Etkileyen Faktörler
Para swap sözleşmelerinde değişken faiz oranı genellikle SOFR baz alınmaktadır. LIBOR, dünyanın önde gelen bazı bankalarının kısa vadeli krediler için birbirlerinden sorumlu oldukları bir kıyaslama oranıdır.
Swap Oranı ile Faiz Oranı Arasındaki İlişki
İki tarafın takas edeceği varlıkların faiz oranları arasındaki fark, swap oranını oluşturur.
Swap Türleri Nelerdir?
Dört swap türü bulunur. Bunlar; para birimi swapları, faiz oranı swapları, emtia swapları ve kredi temerrüt swaplarıdır.
Para Birimi Swap'ları
İki taraf arasında belirlenen tutarda bir paranın başka bir parayla değiştirilmesi işlemidir. Sözleşme bitiminde anapara miktarı sabit kalır.
Faiz Oranı Swap'ları
Sabit ve değişken faizlerin takas edilmesi işlemidir. Bu işlem taraflar için borç yönetimini kolaylaştırırken faiz riskini de minimize eder.
Emtia Swap'ları
Genellikle petrol ya da değerli metaller gibi emtiaları kapsayan bu swap türü, fiyat değişimlerine karşı korunmak için tercih edilir. Emtia swap, belirli bir emtianın belirlenmiş olan bir vade boyunca sabit fiyattan alınmasını ve satılmasını sağlar.
Kredi Temerrüt Swap'ları (CDS)
Sözleşmeyi yapan taraftan birinin borcunu ödeyememesi durumunda borcunu ödeyemeyen tarafın kredinin anapara ve faiz kaybını da ödediği bir swap türü olarak nitelenebilir. Bu tür swap sözleşmeleri genellikle şirket tahvillerini ya da ipoteğe dayalı menkul kıymetleri içerir.
Swap Faizi Nedir?
İşlem yapılan iki döviz ya da ürün cinsinin faiz oranları arasındaki fark swap faizi olarak tanımlanır.
Swap Faizi Nasıl Belirlenir?
Swap faizi gün içinde açılıp kapatılan işlemlere işlemez. Gecelik olarak işleyen bu faiz yalnızca gün içinde kapatılmayan işlemler için geçerlidir. Swap faizi Merkez Bankası tarafından açıklanan resmî faiz oranları üzerinden belirlenir.
Swap Anlaşması Nedir?
İki taraf arasında bir varlık takasına dayanan sözleşmelerin tamamı swap anlaşması olarak tanımlanır.
Swap Anlaşmasının Temel Özellikleri
Swap anlaşmasının temel özellikleri risk yönetimi sağlanması ve aktif getiri oranlarının yükseltilmesidir.
Diğer temel özellikleriyse şunlardır:
• Düzenli borsalarda yapılamayan bu işlemlerde koşulları taraflar belirler.
• İşlemin faiz yönetimine yardımcı olması için taraflar arasında nakit akışı sağlanması esastır.
• Faiz, risk primi, borç ya da emtia gibi varlıklar transfer edildiğinden klasik bir para transferinden farklıdır.
Swap Anlaşması Tarafları ve Rolleri
Gerçek ve tüzel kişilerin yanı sıra uluslararası kurumlar, çok uluslu şirketler, merkez bankaları, uluslararası fonlar, yerel yönetimler, ihracatçı ya da ithalatçı şirketler swap anlaşmalarında taraf olabilir. Ayrıca bankalar da doğrudan veya aracı olarak swap anlaşmalarına katılabilir.
Swap Anlaşmasının Yasal ve Düzenleyici Çerçevesi
Türk hukuku içerisinde swap anlaşmalarına yönelik olarak yapılmış olan kapsamlı bir düzenleme bulunmaz. Fakat 32 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanuna göre kıymetli maden aracı kuruluşlarına ve bankalara yüksek swap hacmiyle swap işlemleri yapma yetkisi verilmiştir.
Swap Anlaşması Sonrası Takas ve Ödeme Prosedürleri
Swap anlaşmalarında takas ve ödeme prosedürleri, swap işlemini gerçekleştiren taraflar arasında belirlenir.
"Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler ise genel niteliktedir. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir. İşbu blog sayfası aracılığı ile sunulan tavsiyelere dayanarak alınan/alınacak yatırım kararlarının ve yapılan/yapılacak alım satım vb. işlemlerinden ve bu işlemlerin olası neticelerinden Türkiye İş Bankası A.Ş. herhangi bir surette sorumlu değildir."