Bir ülkenin ekonomik yapısı, sosyoekonomik gelişmişliğini ve üretim kapasitesini gösteren en önemli temsilcilerindendir. Ekonomideki kaynakların üretim sürecine ne denli dâhil olduğu da ekonomik performansı büyük oranda etkiler. Bu aşamada emeğin üretim süreçlerine dâhil edilmesiyle artan istihdam gücü, istikrarlı ekonominin habercisidir. Peki; ekonomiyle doğrudan bağı olan istihdam ne demektir, türleri nelerdir?
İstihdam Nedir?
İstihdam, çalışma çağındaki bireylerin çalışma hayatına ve üretim faaliyetlerine katılması olarak tanımlanabilir. Emeğin bir işte veya görevde kullanılması olan istihdam, belli bir süre görev veya iş başında olmasa da işiyle iletişimi kesilmemiş olanları kapsar.
İstihdam Etmek Ne Demektir?
Bir işveren iş gücüne ihtiyaç duyduğunda bir veya birden fazla bireyi işe alır. Burada amaç, üretim ve hizmet süreçlerinde emeğin kullanılması, yapılması gereken görev ve sorumlulukların yerine getirilmesidir. Karşılığında istihdam edilen kişiye bir maaş, ücret ya da komisyon verilir. Örneğin, "Kurumumuzda 1000 kişi istihdam edildi." ifadesi, o kurumda 1000 kişinin işe başladığı anlamına gelir.
İstihdam etmek sadece iş gücünün çalıştırılmasını değil; işverenin çalışanlara uygun çalışma koşullarını sağlaması, kendilerini geliştirebilecekleri eğitim programlarına katılmalarını desteklemesi gibi sorumlulukları da içerir.
İstihdamı destekleyen aktif politikaların geliştirilmesi ve korumacı sosyal rolün pekiştirilmesi için pek çok istihdam stratejisi üzerinde durulur. Herkese çalışma hakkının sağlanması, istihdam fırsatının verilmesi ve iş kalitesinin artmasına yönelik stratejiler uygulanabilir. Bu aşamada yüksek ve sürdürülebilir istihdam talebinin sağlanabilmesi için bazı kritik adımlar vardır. Bu noktada;
• İhracat ile dış talebin artırılması,
• Çağdaş çalışma standartlarının yakalanması,
• Reel sektörün kullanabileceği kaynakların oluşturulması,
• Girişimcilere kredi desteği sağlanması,
• Değişimden olumsuz etkilenenlere yardım ve sosyal güvence sağlanması gibi düzenlemelerle istihdam politikalarında pozitif adımlar atılabilir.
İstihdam Oranı Nedir?
Ülkede çalışmaya elverişli olan nüfusun ne kadarının iş gücüne katıldığını gösteren orana istihdam oranı denir.
İstihdam Oranı Nasıl Hesaplanır?
İstihdam oranını hesaplamak için aktif olarak çalışan iş gücü, aktif nüfusa bölünür ve çıkan sonuç 100 ile çarpılır. Bu sayede nüfus içindeki iş bulabilenlerin yani istihdamın oranı hesaplanmış olur.
Aktif nüfus; çalışma çağındaki çalışanlar, işsizler ve iş gücüne dâhil olmayanların toplamıdır. 15-64 yaş grubundaki bireyleri kapsar.
Hesaplamayı bir örnekle açıklayalım.
• Bir ülkenin nüfusunun 50 milyon olduğunu varsayalım.
• 30 milyonun aktif nüfus olduğunu ve 20 milyon kişinin çalıştığını farz edelim.
• Buna göre istihdam oranı: (20/30)x100 = %66.66 olur.
Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) Hanehalkı İşgücü Araştırması sonuçlarına göre 2023'te istihdam edilenlerin oranı %48,3 olarak belirlendi. Bu oran erkeklerde %65,7, kadınlarda ise %31,3. Tarım, sanayi, inşaat gibi sektörleri kapsayan istihdamın en yüksek olduğu alansa hizmet sektörü oldu.
İstihdam Türleri Nelerdir?
İstihdam türleri; işverenle çalışan arasında yapılan sözleşmeye bağlı olan çalışma süresi ve koşulları, işin doğası gibi çeşitli kriterlere göre değişiklik gösterir. Bunları şöyle inceleyebiliriz:
Tam İstihdam
Aktif nüfustan aklen ve bedenen çalışamaz durumda olanlarla çalışmak istemeyenler çıkarıldığında kalan nüfus, iş gücüdür. Bir başka deyişle istihdam hacmi ve işsizlerin toplamıdır.
İş gücünün tamamı iş bulabildiğinde buna tam istihdam denir. Bu durumda istihdam hacmi ile iş gücü birbirine eşittir ve hiç işsiz yoktur.
Kayıt Dışı İstihdam
Yasal işlerde çalışarak istihdama katılan bireylerin sunduğu hizmet günleri veya kazançlarıyla ilgili gerekli bildirimlerin kamu kurum ve kuruluşlarına yapılmaması ya da eksik yapılmasıdır. Kayıt dışı çalışma üç farklı türde olabilir.
• Çalışanlar Sosyal Güvenlik Kurumuna hiç bildirilmemiş olabilir.
• Çalışma gün sayıları eksik bildirilmiş olabilir.
• Kazançları eksik bildirilerek sigorta primleri düşük miktarda yatırılabilir.
Kayıt dışı istihdamın hem vatandaş hem ülke ekonomisi için yıkıcı sonuçları vardır. Bunlardan bazılarını şöyle örneklendirebiliriz:
• Kayıt dışı çalışanların çalıştığı günler emekliliklerine etki etmez.
• Hayatını kaybeden bireylerin aileleri ölüm aylığından yararlanamaz.
• İşten ayrılmaları hâlinde kıdem ve ihbar tazminatları oluşmaz.
• Yıllık izin, doğum izni gibi yasal haklardan yararlanamazlar.
• Devlet prim kaybına uğrar ve sosyal güvenlik açıkları oluşabilir.
• Gelir dağılımında adaletsizliğe neden olabilir.
Eksik İstihdam
Bir ekonomideki üretim faktörlerinin tümünün üretimde görev almaması durumudur. Farklı bir ifadeyle, çalışmak istediği hâlde iş bulamayan veya tam kapasiteyle çalışamayan bireylerin olduğu ekonomilerdir.
Eksik istihdamın söz konusu olduğu ekonomilerde refah kaybı vardır. Bu da millî gelirin olması gereken düzeyin altında seyretmesine yol açar.
Aşırı İstihdam
Ekonomideki tüm üretim faktörleri tam kapasite çalışmasına ve çalıştırılmasına rağmen ürün piyasasındaki talebi karşılayamamış olabilir. Bu durumda iş gücü arzının tamamı kullanılsa da iş gücü talebi devam eder. Aşırı istihdam bir çeşit talep fazlalığı olarak ifade edilebilir.
İçerikte yer alan bilgiler yayınlanma tarihine göre hazırlanmıştır.
Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler ise genel niteliktedir. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir. İşbu blog sayfası aracılığı ile sunulan tavsiyelere dayanarak alınan/alınacak yatırım kararlarının ve yapılan/yapılacak alım satım vb. işlemlerinden ve bu işlemlerin olası neticelerinden Türkiye İş Bankası A.Ş. herhangi bir surette sorumlu değildir.